Ilmu-ilmu al-Quran Syeikh Ahmad Fatani

SEJAK berumur enam tahun, Sheikh Ahmad al-Fathani telah menghafaz al-Quran 30 juzuk dan ini diriwayatkan oleh keluarga beliau yang terdekat. Mengenai beliau sebagai penghafal al-Quran dan pelbagai matan juga disebut oleh Sheikh Abdullah Mirdad Abul Khair dalam karangannya. Apabila disebut ilmu-ilmu al-Quran, ini bererti akan menyentuh kepelbagaian ilmu yang tertakluk dengan kitab suci itu, antaranya adalah: Ilmu Tafsir, Ilmu Asbab an-Nuzul, Ilmu Rijal al-Tafsir, Usul Tafsir, Ilmu Qiraat, Ilmu Tajwid, Ilmu Hikmah/Fadail Ayat al-Quran dan lain-lain. Sheikh Ahmad al-Fathani sempat mempelajari ilmu-ilmu tersebut daripada guru-guru yang benar-benar pakar dalam bidang masing-masing. Ada di antara disiplin sesuatu ilmu itu yang sempat beliau tulis dan diajar kepada orang ramai.

Penglibatan Sheikh Ahmad al-Fathani dalam menterjemah dan mentafsir al-Quran ke dalam bahasa Melayu dapat dibuktikan pada kitab yang ditashhihnya. Kitab itu ialah Turjuman al-Mustafid atau Tafsir Baidhawi Melayu karya Sheikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri.

Dikatakan bahawa kitab karya Sheikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri itu merupakan terjemahan dan tafsir al-Quran yang pertama dalam bahasa Melayu.

Sheikh Ahmad al-Fathani juga adalah orang yang pertama selaku pentashhih kitab itu, dan atas usaha beliau juga maka kitab itu dapat diterbitkan. Beliau juga telah membetulkan jalan bahasa kitab itu menurut bahasa Melayu yang umum digunakan oleh masyarakat Melayu secara meluas pada zamannya.

Beberapa perkataan yang merupakan bahasa daerah atau bahasa Aceh telah beliau ubah. Untuk melaksanakan kerja-kerja tersebut, beliau dibantu oleh dua orang muridnya iaitu Sheikh Daud bin Ismail al-Fathani dan Sheikh Idris bin Husein al-Kalantani. Oleh kerana itu, semua edisi kitab Turjuman al-Mustafid ada mencantumkan ketiga-tiga nama ulama tersebut pada bahagian halaman terakhirnya (setelah doa khatam al-Quran).

Sheikh Ahmad al-Fathani pernah menyusun sebuah kitab terjemahan dan tafsir al-Quran karangannya sendiri. Namun manuskrip karya beliau itu telah dihumban ke Sungai Jambu, Patani dalam tahun 1970, oleh orang-orang yang tidak bertanggungjawab. Sekiranya terjemahan dan tafsir al-Quran karya Sheikh Ahmad al-Fathani itu dapat ditemui, maka bererti karya beliau itu merupakan yang ketiga yang pernah dihasilkan oleh ulama Melayu sesudah karya Sheikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri dan Tafsir Ma’shum / Tafsir Jamal yang disusun oleh Sheikh Ma’shum bin Jamaluddin al-Fathani.

Mengenai ilmu tajwid, Sheikh Ahmad al-Fathani juga pernah menyusunnya, tetapi hanya sebuah manuskrip yang ditemui dalam keadaan tidak lengkap. Oleh kerana manuskrip tersebut tidak lengkap, maka data mengenainya belum dapat diterangkan sepenuhnya. Namun terdapat juga puisi-puisi mengenai ilmu tajwid yang diletakkan dalam dua kitab yang ditashihnya. Kedua-dua kitab tersebut adalah al-Mawahib al-Makkiyah karya Sheikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman al-Fathani dan Maurid azh-Zhammaan karya Sheikh Abdullah bin Qasim Senggora.

Mengenai ilmu hikmah, atau fadilat-fadilat ayat al-Quran, terdapat beberapa karya Sheikh Ahmad al-Fathani yang menyentuh tentang itu. Judul tersebut ditulis dalam bahasa Arab dan bahasa Melayu. Semuanya masih dalam bentuk manuskrip kecuali sebuah yang pernah diterbitkan dalam tahun 1301 H/1883 M berjudul Luqthah al- ‘Ajlan. Cetakan pertama, kedua dan ketiga kitab tersebut diusahakan oleh Mathba‘ah al-Miriyah al- Kainah, Mekah. Ia pernah juga dicetak oleh Persama Press, Pulau Pinang dan Patani Press, di Patani. Mengenai ilmu yang sama, Sheikh Ahmad al-Fathani mentashhih pula kitab Mujarrabat al-Fawaid karya Saiyid Ahmad bin Husein bin Mushthafa al-‘Aidrus, Terengganu.

Puisi Sheikh Ahmad Al-Fathani
Pada Kitab Al-Mawahibul Makkiyah karya Sheikh Abdul Qadir Bin Abdur Rahman Al-Fathani

Sebagaimana telah disebutkan bahawa ada buah kitab tajwid dalam bahasa Melayu yang ditashhih oleh Sheikh Ahmad al-Fathani. Pada kedua-dua kitab itu terdapat puisi beliau yang digubah dalam bahasa Arab dan bahasa Melayu. Kitab tajwid yang pertama berjudul Al-Mawahib al-Makkiyah fi Tajwid al-Ada-iyah karya gurunya Sheikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman al-Fathani. Sebuah lagi ialah yang berjudul Mauriduz Zhamaan karya muridnya Sheikh Abdullah bin Qasim as-Sanquri (Senggora).

seterusnya